Bu yazı, bir önceki başlık olan Şövalyelik yazısının devamıdır.
“İsa ve Süleyman Mabedinin Fakir Askerleri” ismi ile kurulan, Tampliye Nizamı, Tapınak Şövalyeleri ya da yalın bir şekilde Tapınakçılar olarak da bilinen askeri ve dini nizam, 1119 yılında Kudüs’te, kurulmuş olup Tapınak Tepesi ya da Haremi Şerif olarak bilinen yeri merkez olarak kabul etmiştir. Bu nizam 1139 yılında Omne Datum Optimum isimli Papalık fermanı ile Vatikan tarafından resmi olarak tanınmış, 1307 yılında Fransa Kralı 4. Philip’in, nizamın yöneticilerini yakalayarak, birçoğunu idam ettirmesi ve 1312 yılında yine Papalık tarafından yayınlanan Vox in Excelso isimli fermanla kurumsal olarak ortadan kalkmıştır.
Tapınak Şövalyeleri’nin kuruluşu, 1096 yılında başlayan ve 1099 yılında Kudüs’ün Frenkler tarafından fethi ile sona eren 1. Haçlı Seferi’nin sonuçlarından bir tanesi olarak ortaya çıkmıştır. Kudüs’ün fethi ile birlikte, Avrupa’dan Kudüs’e hacı olmak amacıyla zaman içerisinde birçok Hristiyan seyahat etmeye başlamış, ancak hac yolunun kontrolü ve güvenliğinin tam olarak sağlanamaması nedeniyle bunların birçoğu yolda soygun ve cinayetler ile karşı karşıya kalmıştır. Hacıların güvenliğinin sağlanması konusunda çareler aranmaya başlamıştır. 1119 yılında, bir Fransız Şövalyesi olan Hugues de Payens, Kudüs Kralı II. Baldwin ve Kudüs Patriği Warmund ile temasa geçerek, bu hacıların korunmasının sağlanması konusunda bir dini – askeri nizam kurma teklifini iletmiş; bu teklifinin kabul edilmesinin ardından 1120 senesinde, Tapınak Dağı’nda kendilerine tahsis edilen alanda dokuz şövalyeden oluşan nizam kurularak faaliyet göstermeye başlamıştır. Başlangıçta maddi olanakları kısıtlı olması nedeniyle bağışlarla ayakta durmuşlar; bunu sembolize etmek için de aynı ata binen iki şövalyeyi amblemleri olarak seçmişlerdir.
Tapınak Şövalyeleri, kuruluşlarının ardından, zamanın güçlü dini liderlerinden Clairvaux’lu Aziz Bernard’ın kuvvetli desteğini alarak maddi gücünü ve insan kaynağını zenginleştirmiş ve faaliyetlerini geliştirmiştir. Nizam, 1139 yılında, Vatikan tarafından da resmi olarak kabul edilerek Hristiyan ülkelerde sınırlar arası serbestçe geçiş, yerel kanunlardan bağışıklık ve vergi muafiyeti de kazandıktan sonra oldukça güçlenmiştir.
Tapınak Şövalyeleri, askeri süvari olarak katıldıkları savaşlarda son derece etkili olmuş ve birçok savaşın sonucuna doğrudan etki etmiştir. Hüküm sürdükleri süre boyunca, yanlarında hac yolculuğu sırasında maddi varlık taşımak istemeyen Hristiyanlar’a, yola çıktıkları Avrupa ülkesinde, paralarını teslim alarak, buna karşılık Teminat Mektupları vermiş; bu mektupları, Kudüs’te tekrar paraya çevirerek hem modern bankacılığın temellerini atmışlar hem de bu sayede oldukça yüksek gelir elde etmişlerdir. Elde ettikleri bu gelirler ile Ortadoğu ve Avrupa’da birçok gayrimenkul satın alarak buralarda ürettikleri tarım ürünleri diğer ülkelere satarak ayrıca gelir elde etmeye başlamışlar ve bu gayrimenkuller üzerinde birçok şapel, kilise ve katedral inşa ettirmişlerdir. Nizam, bu faaliyetleri ile kendi gemi filosuna sahip olacak ve hatta bir noktada Kıbrıs adasının tamamını mülk edinecek kadar zenginleşmiş ve güçlenmiştir.
Ancak 12. YY’ın ikinci yarısında Haçlı Seferleri’nin etkilerinin zayıflamaya başlaması; Tapınak Şövalyeleri ile bu bölgede bulunan diğer iki askeri ve dini nizam olan Hospitalier Şövalyeleri ile Töton Şövalyeleri arasındaki çekişmeler ve İslam dünyasının, Eyyübi Hanedanı’nın kurucu ve yöneticisi Selahaddin Eyyübi’nin arkasında birlik olarak Haçlılar’a karşı bölgede elde etmeye başladıkları galibiyetler neticesinde güçleri zayıflamaya başlamıştır. 1187 yılında, Kudüs’ün tekrar Müslümanlar’a geçmesi ile sonuçlanan Hıttin Savaşı’ndaki mağlubiyetleri sonrasında, etkileri iyice zayıflamış, merkezlerini 1291 yılına kadar ellerine tutacakları Akka’ya taşımışlar; burada da tutunamayıp Kıbrıs’ta bulunan Limasol’a taşımışlar; ancak burayı da 1302-1303 yılında Memlüklüler’e kaybederek Kutsal Topraklar’dan tamamen çıkmışlardır.
Tapınak Şövalyeleri’nin, Avrupa’da faaliyet göstermeye başlamaları üzerine ellerinde bulundurdukları siyasi ve askeri güç, onların “devlet içinde devlet” gibi görülmeleri ve hareket etmelerine yol açmış; bu durum iktidarlarını paylaşmak istemeyen kralları ve kiliseyi rahatsız etmeye başlamıştır. Benzer durumda olan Töton Şövalyeleri’nin Prusya ve Hospitalier Şövalyeleri’nin Rodos’ta kendi devletlerini kurmaları üzerine, Tapınak Şövalyeleri’nin Avrupa’da benzer bir harekât içerisine gireceği endişesi kendilerine olan yaklaşımı doğrudan etkilemiştir. Bunun sonucu olarak, 1307’de, kendilerinden aldığı yüksek tutarlı borcu da geri ödemek istemeyen Fransa Kralı 4. Philip’in, Papa 5. Clement ile yaptığı iş birliği neticesinde, zamanın Büyük Üstad’ı Jacques de Molay ve nizamın önde gelen yöneticileri, Hristiyanlık öğretilerine aykırılık teşkil eden sapkın inanç ve eylemleri ile mali yolsuzlukları gerekçe gösterilerek tutuklanmış; yıllarca süren işkence ve yargılama süreçlerinin ardından bir çoğu hapis ve idam edilmiş; Avrupa’daki mallarına el konulmuş, 1312 yılında Vatikan tarafından kendilerine tanınan hak ve yetkiler ilga edilmiş; 1314 yılında Büyük Üstad Jacques de Molay’ın idamı ile de kurumsal olarak ortadan kalkmıştır. Bu yıl içerisinde önce Papa 5. Clement ardından da Kral 4. Philip ölmüştür.
Bu Nizam’ın en etkili olduğu zamanlarda üye sayısının 15.000 – 20.000 arası olduğu; bu sayının sadece yüzde on kadarının gerçek savaşçı şövalyelerden oluştuğu; geri kalan üyelerin ise Nizam’ın mal varlıkları ve organizasyonun operasyonu için kullanıldığı düşünülmektedir. Nizam, Büyük Üstad liderliğinde, asil sıfatına sahip şövalyeler, asil olmayan savaşçılar ve din adamları olmak üzere üç sınıftan oluşmaktaydı. Her üç sınıf mensupları da Nizam’ın sembolü olan beyaz tunik üzerine kırmızı haç sembolünü giyerdi.
Tapınak Şövalyeleri, 1129 yılında toplanan Truva Konseyi’nde kabul edilen ve Hugues de Payens ile Clairvaux’lu Aziz Bernard tarafından meydana getirilen, ilk hali 72 madde olan, daha sonraki yıllarda yapılan eklemlerle 609 maddeye kadar çıkan bir tüzük ile yönetilmekteydi. Bu tüzük, Tapınak Şövalyeleri’nin temel davranış kurallarını, nizamın hiyerarşi ve örgüt yapısını, Büyük Üstad’ın seçim usulünü, kurallara aykırı davranan üyelere verilecek olan cezaları, üyelerin günlük yaşama pratikleri gibi hususları düzenlemekteydi.
Orijinal adı, “The Most Ancient and Most Noble Order of the Thistle”, Türkçesi ile “Kadim ve Asil Devedikeni Nizamı”, 1687 yılında, İskoçya’da, Kral VII. James tarafından yeniden resmi olarak diriltilmiş bir şövalyelik nizamıdır. Bu nizama ismini veren “Thistle – devedikeni” çiçeği, İskoçya coğrafyasında yaygın bir şekilde bulunmakta olup 1263 yılında İskoçlar ile Danimarkalılar arasındaki savaşın ardından, Danimarkalı askerlerin İskoç askerlerine ses çıkarmamak için çıplak ayakla yaklaşırken bu çiçeklere basarak ses çıkarmaları ve İskoç askerlerinin baskına uyanarak Danimarkalı askerleri yenilgiye uğratarak zafer kazanmaları dolayısıyla ülkenin sembolü olarak kabul edilmiş; daha sonradan da 1470 yılında basılan paralarda kullanılmaya başlanmıştır. Buradan aynı zamanda “Nemo me impune lacessit” ("No one provokes me with impunity") “Bana zarar veren, karşılığını görür.” anlamına gelen slogan ortaya çıkmış; bu slogan uzun süre İskoç askeri birliklerinin mottosu olmuştur.
Bu nizam, 1687 yılında diriltildiğinde, Kral VII. James’in amacı, çevresinde bulunan Katolik asilleri kendisine bağlamaktı. Oniki havariye atıfla nizamda oniki şövalye bulunması öngörülmüş, koruyucu Azizi olarak ise Aziz Andre seçilmiştir. Bu nedenle, nizamın regalyası Aziz Andre haçıdır.
Bu nizamın kuruluşuna ilişkin üç teori bulunmaktadır. Bunlardan ilki, dirilişi gerçekleştiren Kral VII. James’in, kuruluş fermanında belirttiği şekilde, M.S. 786 senesinde, İskoçlar’ın Kralı Achaius’a, bir savaşın hemen öncesinde, zaferi müjdelemek için gökyüzünde Aziz Andre haçı görmüş olmasının ardından savaşı kazanması; zaferi onurlandırmak için bu nizamı kurması ve onu Aziz Andre’ye adamasıdır. Tarihçiler, bu öyküde yer alan kimi tutarsızlıklar nedeniyle bu kuruluş hikayesini gerçekçi bulmamaktadır.
Nizamın kuruluşuna ilişkin ikinci ve tarihçiler tarafından genel kabul gören diğer teori ise bu nizamın, 15. YY’da, III. James tarafından kurulmuş olduğudur. Kendisi devedikenini ulusal amblem olarak kabul etmiş, üzerinde devedikeni amblemi ile para bastırmış ve iddialara göre bu nizama üye kabul etmeye başlamıştır. Yine de bu teoriyi destekleyen somut kanıtlar bulunmamaktadır.
Son olarak, üçüncü teori ise, bu nizamın, 1314 tarihli Bannockburn Savaşı’nın ardından İskoç Kralı Bruce tarafından kurulmuş olduğudur. Bu kabule göre, Tapınak Şövalyeleri, Fransa’da uğradıkları zulmün ardından Avrupa’nın birçok yerine dağılmış; tanınmamak için isimlerini değiştirmiş, bunların büyük bir kısmı kendilerine sahip çıkan Portekiz Kralı’nın himayesinde Military Order of Christ – İsa’nın Askerleri Nizamı adı altında 1319 yılında tekrar organize olmuş; bir kısmı ise 1307 yılında İskoçya’ya giderek Kral Bruce’un himayesi altına girmiştir. Bu tarihte İskoç Kralı Bruce, Kızıl John Comyn’i öldürmüş olduğu için zaten Papa 5. Clement tarafından aforoz edilmiş bulunuyordu. Bu nedenle Tapınak Şövalyeleri’nin kendisine sığınmaları onun için bir sorun teşkil etmiyordu.